Dünya üzerinde
yaşadığımız katman gibi tamamen katı maddelerden oluşmamıştır.Dünya;gaz
katmanı,su katmanı ,yer kabuğu ve çekirdek olmak üzere 5 katmandan
oluşur.
Dünyanın Katmanları;
1: Gaz katmanı(Atmosfer)
2: Su katmanı(Hidrosfer)
3: Yer kabuğu(Litosfer)
4: Magma katmanı(Pirosfer)
5: Çekirdek katmanı(Barisfer)
ATMOSFER (HAVA KÜRE)
Dünyayı saran gaz tabakasıdır,hava küre adına verilir. Atmosferdeki
değişik gazlar yer çekiminin etkisiyle çeşitli yükseltilerde
tutulur.Yer çekiminin bittiği yerde atmosfer de biter.Uzay boşluğu
başlar.Atmosferi oluşturan gazlar yer çekimi etkisiyle ağırlıklarına
göre iç içe küreler biçiminde bulunurlar.Ağır gazlar (iki oksijen
-azot-iki kobalt) gibi yere yakın alt tabakalarda hafif gazlar ise üst
tabakalarda yer alır.( Yerden 9km yükseltiden sonra yaşamaya yetecek
oksijen bulunmaz.17-18km sonra ise oksijen oranı iyice azalır ve bu
katlarda ateş yakacak kadar bir oksijen kalmaz.)
Atmosferin kalınlığı, Dünyanın ekseni etrafında dönmesine bağlı
olarak,kutuplarda az ekvatorda daha fazladır.Ortalama kalınlığı
10.000km kadardır.
ATMOSFERİN ROLÜ
1)- İçerdiği oksijen aracılığı ile yaşama olanak tanır.
2)- Özellikleri sayesinde, Dünyanın fazla ısınmasını ve fazla soğumasını önler.
3)- Güneşten gelen kısa dalgalı zararlı ışınları süzerek dünyayı yaşanır hale getirir.
4)- Hava
akımları yolu ile güneş alan yerlerin çok sıcak,olmayan yerlerin çok
soğuk olmasını önler.Eğer atmosfer olmasaydı güneş alanı yerlerin tam
olarak aydınlık ve çok sıcak,gölge yerlerin ise tam karanlık ve soğuk
olması gerekirdi.
5)- Güneşten gelen
enerjinin uzaya dönmesini önleyen bir örtü görevi görür.Atmosfer aynı
zamanda güneşten gelen ışığın yansıyıp dağılarak gölge yerlerinde
aydınlık olmasını sağlar.
1)- TROPOSFER:
Atmosferin en alt tabakasıdır.ortalama13km kalınlığındaki troposfer
yerden ekvatorda 16km kutuplarda 6km yüksekliktedir.troposferin
kalınlığındaki değişme sıcaklıkla ilgilidir.(Ekvatorda ısınan hava
genleşerek yüksektir.Kutuplarda ise soğuyan hava ağırlaşarak alçalır.)
* Atmosferdeki gazların %75'i bu katman dadır.
*Bütün meteorolojik olaylar burada görülür.
*Su buharının tamamı buradadır.
*Atmosfer aşağıdan yukarıya doğru ısındığından,yükseldikçe sıcaklık 100m. de 0,5 santigrat derece düşer.
*Su buharı troposferin dışına çıkmadığından bütün iklim olayları burada görülür.
*Yükseldikçe ısı düştüğünden su buharı troposferin dışına çıkmaz.
2)-STRATOSFER:
*Sıcaklık her yerde -50 santigrat derecede sabittir.
*-Yatay hava hareketleri görülür.
*Su buharı olmadığından bulut oluşmaz.
3)-MEZOSFER:
a)-Ozonosferksijen güneş ışıklarının etkisiyle (2oksijen) bünyesine bir molekül oksijen daha alarak (3oksijen) ozonu oluşturur.
Güneşten gelen canlılar için zararlı olan kısa dalgalı (mor ötesi,ultravole) ışınları ozon tarafından tutulur.
b)-Kemosfer:
* Yer yüzünden yükselen gazların bir kısmı lutra vole ışınlarının
etkisiyle iyonlarına ayrılır.İyonlaşma sonucu ısı arttığından sıcaklık
100santigratderece çıkar.
*Güneşten gelen zararlı ışınların bir kısmı da burada tutulur.
4)- İYONOSFER:
* Gaz moleküllerinin lutra vole ışınlarının etkisiyle parçalanarak
iyonlarına ayrışması sonucunda açığa çıkan enerji sıcaklığın 200
santigrat derece aşamasında yol açar.
* Atmosferdeki gazlar bu katmanda iyonlarına ayrılır.
* İyonosfer in üst katına "Egzosfer" denir.
* Egzosfer den sonra uzay boşluğu başlar.
ATMOSFERİ OLUŞTURAN GAZLAR:
1)-ATMOSFERDE HER ZAMAN BULUNAN,MİKTARI DEĞİŞMEYEN GAZLAR:
Azot % 78
Oksijen % 21
* Asal gazlar % 1 (neon,argon,helyum,kripton,hid rojen)
* Oksijen suda erime özelliği göstermesi,sularda canlı yaşama yol açar.
* Soğuk sularda oksijen oranı daha fazladır.
* Hava ısındıkça erimiş olan oksijen sudan dışarıya verilir.Onun için
yaz mevsiminde deniz kıyılarında oksijen oranı azda olsa artar.
* Havadaki oksijen oranı yazın kışa oranla biraz daha fazladır.
2)- ATMOSFERDE HER ZAMAN BULUNAN,MİKTARI DEĞİŞMEYEN GAZLAR:
Ozon
Tozlar
* Ozon güneşten gelen zararlı ışınların yere ulaşmasını önler,çok azda
olsa vücutta D vitamini oluşumuna olanak tanıyan ışınların geçmesine
izin verir.
* Tozlar,havada fazla oldukları zaman görüşü ve solunumu güçleştirir.
* Tozlar,havada yoğunlaşma çekirdekleri oluşturarak,yağışın oluşumunu sağlar.
* Tozlar havada fazla miktarda bulundukları zaman renkli yağmurların oluşmasına neden olurlar.
3)- ATMOSFERDE HER ZAMAN BULUNAN MİKTARI DEĞİŞEN GAZLAR:
Co2 su buharıdır.
* Atmosferde miktarı yer ve zamana göre en fazla değişen gaz su buharıdır.
* Su buharı oranı kıyılardan içerilere ve alçaklardan yükseklere çıkıldıkça azalır.
* Sıcaklık arttıkça su buharı oranı artar.
Su buharının etkileri:
1)-Yağışların oluşmasını sağlar.
2)-Atmosferin sıcaklık emmesi ve alt kısımlarının ısınmasını kolaylaştırır.
3)-Koruyucu bir örtü oluşturarak sıcaklığın uzaya kaçmasını azaltır.
4)-Su buharı boğazımızın ve derimizin fazla kurumasını önler.
5)-Hava içindeki bakterilerin yaşamasına olanak sağlar.
SU KÜRE (HİDROSFER)
Okyanuslar ve denizler:Okyanuslar kıtaları birbirinden ayıran çok büyük
su kütleleridir.Denizler ise okyanusların kıta içlerine doğru uzanan
kollarıdır.Okyanus ve denizleri birbirinden ayıran en önemli etmenler
şunlardır:
* Derinlik
* Kapladıkları alan
* Tuzluluk
* Akıntı sistemleri
* Sıcaklık
* Karaların fiziksel özelliklerinde etkilenme
Her adanın belli bir kıtanın malı ve parçası sayılması gibi,her denizde
belli bir okyanusun parçasıdır.Bu nedenle denizleri,okyanusla meydana
getirdiği bağlantıya dayanarak üç kısma ayırırız.
a)- Kenar denizler:Okyanusların hemen yanında,kıtalara sokulmuş körfezler durumundadır.Örneğin;,umman denizi vb.
b)-
Karalar ve kıtalar arasında kalmış denizler:Bu tip denizlere en güzel
örnek Akdeniz'dir.Okyanusla bağlantısı,bir eşik meydana getiren dar bir
boğaz iledir.Afrika,Avrupa ve Asya kıtaları arasında kalan Akdeniz
geniş anlamda Marmara ,Karadeniz ve zad denizi de içine alır.
c)-Kapalı denizler:Bunlar aslında suları tuz olan göllerdir.Çünkü okyanusla hiçbir bağlantısı yoktur.Hazar denizi gibi.
Deniz sularının fiziksel ve kimyasal özelikleri:
Tuzluluk:Bir litre deniz suyunda erimiş halde bulunan madensel tuzların
gr olarak ağırlığıdır.Örneğinkyanusların ortalama tuzluğu
35’tir,denildiğinde,1litre okyanus suyunda 35gr çeşitli erimiş madde
bulunduğu anlaşılır.
Deniz suyundaki başlıca kimyasal maddeler şunlardır:
Sodyum klorür: %78,32
Potasyum klorür: %1,69
Magnezyum klorür: %9,44
Magnezyum sülfat: %6,40
Kalsiyum sülfat: %3,94,
Toplam : 99,79
Deniz suyunun tuzluluk oranı sıcaklığa bağlı olarak
değişmektedir.Sıcaklık buharlaşmaya bu da tuzluluk oranın artmasına yol
açar.Deniz suyu tuzluluk oranı ortalama %35tir.Deniz suyu tuzluluğunu
çok azda olsa denize dökülen akarsular ve yağışlarda etkiler.Deniz suyu
tuzluluğu en fazla olan deniz %65 ile Kızıldeniz,en az olan denizde %01
ile Baltık denizidir.
Yurdumuz da Akdeniz’den,Karadeniz’e doğru gidildikçe enleme bağlı
olarak tuzluluk oranının azaldığı görülür.Aynı durum gidildikçe de
gözlenir.
YER KABUĞU KATMANI
Yer kabuğu,çeşitli taş ve kayaların bulunduğu katmandır.En üst kısım
toprakla örtülüdür.Bazı bölümleri ise sularla kaplıdır.Canlılar yer
kabuğu üzerinde yaşarlar.
MAĞMA KATMANI
Magma katmanı,yer kabuğunun altındaki tabakadır.Sıcaklığı 2000
santigrat derecedir.Bu katman,yer kabuğunun ergimiş maddelerle çok
sıkışmış gaz ve buharların bir karışımıdır.
ÇEKİRDEK KATMANI
Çekirdek katmanı yerkürenin en iç katmanıdır.Sıcaklık 5000 santigrat
derecedir.Çok sıcak olduğu halde basıncın etkisiyle buradaki maddeler
erimemiştir.
Konu: DÜNYANIN KATMANLARI 
C.tesi Ekim 25, 2008 2:32 pm