Kök hücreler vücudumuzda
bütün dokuları ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Henüz
farklılaşmamış olan bu hücreler sınırsız bölünebilme ve kendini
yenileme, organ ve dokulara dönüşebilme yeteneğine sahiptir. Bu
özellikleri bakımından kök hücreler kanser, sinir sistemi hastalıkları
(Alzheimer) ve hasarları, metabolik hastalıklar (diyabet), organ
yetmezlikleri, romatizmal hastalıklar, kalp hastalıkları, kemik
hastalıkları ve daha birçok alanda kullanıma sahiptirler. Günümüzde bu
hastalıkların bazılarının tedavisinde organ veya doku nakilleri
yapılmaktadır. Ancak, organ veya doku nakli gerektiren hastaların
çokluğu, uygun organ ve dokunun her zaman bulunamaması gibi sorunlarla
sürekli karşılaşılmaktadır. Bilim ve teknolojideki son gelişmeler
doğrultusunda Kök hücrelerin bu alanda kullanılması gündeme gelmiştir.
Kök Hücreler nereden elde edilirler?
İnsan türü tek bir hücrenin çoğalmasıyla meydana gelmiştir bu hücre
zigot olarak adlandırılır. Bu yapı döllenmeden hemen sonra oluşur.
Zigot daha bölünmeye başlar ve bu bölünme sonucunda embriyo (cenin)
meydana gelir. Embriyo bölünmeye devam eder ve embriyonun hücre sayısı
katlanarak artar. Döllenmeden yaklaşık 5 gün sonra ise 150 hücre
civarında içi sıvı ile dolmaya başlayan kistik bir yapı oluşur. Bu yapı
blastokist olarak adlandırılır. Blastokist bir kum taneciğinden daha
küçüktür ve içerisinde artık iki tür hücre gurubu barındırmaktadır. Bu
yapının iç kısmında bebeği oluşturmak üzere gruplanan hücreler
embryonik hücreler olarak adlandırılır. Bu hücre gurubu vücudun bütün
organ ve dokularını oluşturmak üzere çoğalıp yönleneceklerdir ve tıp
dilinde pluripotent hücreler olarak adlandırılırlar. Dolayısıyla
embriyo bölünmeye başladığından itibaren oluşan kök hücreler embriyonik
kök hücrelerdir. Pratikte embriyonik kök hücre denince blastokist
içerisindeki embriyoblast denilen ve bebeği oluşturmak üzere
farklılaşmış hücreler anlaşılır.
Kök hücreler aynı zamanda embriyonun bundan sonraki gelişme
dönemlerinde yani fetus denen aşamada, doğumla birlikte kordon kanında
ve yetişkin vücudunda da özellikle kemik iliği ve yağ dokusunda
bulunurlar. Embriyonik kök hücrelere göre gelişmenin daha sonraki
basamaklarında görülen bu hücreler elde edildikleri döneme göre giderek
daha sınırlı bir bölünme ve farklılaşma yeteneği gösterirler. Yetişkin
kök hücreler daha ziyade elde edildikleri organ ve dokuya dönüşme
eğilimindedirler ve multipotent kök hücreler olarak adlandırılırlar.
Yetişkinde her organ ve dokuda aynı sayı ve potansiyelde kök hücrelere
rastlanmaz. Örneğin, beyinde bu hücreler oldukça az sayıda
bulunmaktadır. Bu nedenle beyin hasarlarında bir kemik veya doku gibi
organ yenilenmesi olmaz, hasar genellikle kalıcıdır ve ciddi sonuçlar
doğurur. Günümüzde, araştırmacılar yetişkin dokulardan elde edilen kök
hücrelerin diğer organ ve dokulara farklılaşması yönünde çalışmalar
yapmaktadırlar.
Kök Hücre tedavisi
Vücudumuzun önemli bir bölümünde beyin, kalp, karaciğer gibi organlara
farklılaşmış hücreler ciddi hasarlar gördüklerinde doğal biçimde
yenilenemez. Kök hücreler bölünebilme ve farklılaşma yetenekleri
sayesinde sağlıklı ve işlev gören hücrelere farklılaşabilirler. Bu
nedenle hastalık veya yaralanma nedeniyle hasar göre organ ve dokuların
yenilenmesinde kullanılabilirler.
Hastalanmış hücrelerin sağlıklı hücrelerle değiştirtmesine yönelik bu
tedavi biçimi "hücre tedavisi" olarak adlandırılmaktadır. Bu tedavi
organ nakline benzerlik göstermektedir, ancak organ yerine hücreler
kullanılmaktadır. Organ nakline göre bir diğer farkı sağlıklı hücreler
kişinin kendisinde alınabilir ve bu nedenle de doku uygunluğu gibi
sorunlarla karşılaşılmaz. Diğer taraftan, kordon kanı hücreleri de aynı
amaçlarla kullanılabilmektedir. Ancak kordon kanı hücreleri de
sanıldığının aksine kısıtlı bir kullanıma sahiptirler.
Uygun vericinin sağlanmasıyla yapılan kök hücre tedavileri kan kanseri
ve diğer bazı kanser türlerinde yaygın kullanılan ve bilinen tedavi
yöntemleridir. Ancak, belirgin yan etkiler ve verici bulunmasındaki
zorluklar kullanımı sınırlandırmaktadır. Gelecekte kişinin kendi kök
hücrelerinde yapılabilecek genetik değişimlerle birlikte yapılabilecek
tedaviler daha yaygın ve etkili bir kullanım sağlayabilir.
Günümüzde araştırmacılar organ naklinin yerini alabilecek ve organ
nakli olanağı olmayan hastalar için kullanılabilecek kök hücre tedavisi
ile ilgili çalışmalar yapmaktadırlar. Dolayısıyla, kök hücre tedavileri
henüz araştırma bazındadır. Ancak, kalp kasının yenilenmesi, diyabet,
romatizma grubundaki hastalıklar, sinir sistemi hastalıları (Parkinson,
Alzheimer) sinir sitemi ve omurilik yaralanmaları, karaciğer hasarları
gibi birçok konuda umut vaat eden çalışmalar hızla devam etmektedir.
Klinik olarak, ortopedik kusurlar, impotans gibi bazı ürolojik
rahatsızlıklar ve deri hastalıklarında hücre tedavisi diğer durumlara
göre daha fazla yol almıştır. Ancak, kök hücre tedavisi omurilik
yaralanmalarını da içermek üzere henüz kuramsal temellidir ve pratiğe
yansıyan çok az bilgi ve gelişme vardır.
Konu: Kök hücre 
C.tesi Ekim 25, 2008 2:49 pm