PSİKİYATRİK İLAÇLAR-GENEL BİLGİ

Psikofarmakoloji
Eskiden sinir ilacı deyince kişiyi bol bol uyutmaktan başka bir etkisi
olmayan, üstelik her kullananda bağımlılık yaratan birtakım
‘uyuşturucu’ maddeler anlaşılırdı. Gerçekten de 1950’lere kadar sinir
hekimlerinin hastaları uyutmak ve sakinleştirmek dışında yapabileceği
pek bir şey yoktu. Ancak son 50 yıl içinde insan psikolojisini
değiştirmeye yönelik yöntemler büyük ilerleme gösterdi. Psikoterapi
teknikleri gelişti ve çeşitlendi, elektroşok ve manyetik uyarım
sayesinde beyne uyarı vererek ruhsal bozuklukları gidermek mümkün hale
geldi. Özellikle 1980’lerden sonra sinir sistemi ilaçlarının yan
etkileri çok aza indirildi, ihtiyacı olanlar bu ilaçları rahatlıkla
kullanabilmeye başladı.

Psikiyatride kullanılan sinir sistemi ilaçlarını şu gruplara ayırabiliriz:
1-Antidepresan ilaçlar (öncelikle depresyonda kullanılan ilaçlar)
2-Antipsikotik ilaçlar (öncelikle şizofrenide kullanılan ilaçlar)
3-Kaygı giderici ilaçlar (huzursuzluk, sıkıntı gibi hallerde kullanılan ‘müsekkin’ ilaçlar)
4-Mizaç dalgalanmalarını önleyen ilaçlar (lityum tuzu ve bazı sara ilaçları)

ANTİDEPRESAN İLAÇLAR
Depresyon çok sık görülen önemli bir hastalıktır. İsteksizlik, hayattan
zevk almama, sinirlilik, uyku ve iştah bozukluğu gibi belirtileri
vardır. Unutkanlık, yorgunluk, cinsel sorunlar, okul başarısında düşme,
iş performansında azalma, aile içi geçimsizlik gibi durumların altından
depresyonun çıktığına sıklıkla rastlarız. Teşhisi konamayan ağrılar,
mide barsak bozuklukları ve çeşitli bedensel yakınmalar da depresyona
bağlı olabilir. İntiharların sebebi genellikle depresyondur.
Antidepresan ilaçlar, depresyon tedavisinde kullanılan ilaçlardır.
Depresyona girmiş her 100 hastadan 70-80’i başka hiçbir müdahaleye
gerek kalmadan, sadece ilaç tedavisiyle düzelir. Kalan %20-30’luk
grupta ise psikoterapi veya elektroşok türünden ekstra girişimlere
ihtiyaç duyulur.
Depresyonda beyinde serotonin, noradrenalin, dopamin maddeleri
azalmıştır. Bunlar duygu ve düşünce hayatımızı düzenleyen maddelerdir.
Antidepresanlar bu maddelerin miktarını arttırarak tesirlerini icra
ederler. Antidepresan ilaçlar hakkında yanlış bilinen bazı noktaları
burada önemle vurgulamak istiyoruz:
1- Antidepresan ilaçlar beyinde suni bir mutluluk yaratmayıp tam
tersine bozulmuş olan dengeyi yeniden sağlar. Antidepresanlar,
depresyonu olmayan kişilerde fayda getirmez.
2-Antidepresan ilaçların etkileri geç başlar (en erken 2-3 hafta
sonra). Arada bir 1-2 hap içerek depresyondan kurtulmak mümkün
değildir.
3-Antidepresan ilaçlar, doktor söylemeden kesinlikle bırakılmamalıdır.
Kişi haftalar içinde tamamen iyileşse bile, antidepresan ilaca en az 6
ay devam edilmelidir. Çünkü depresyonun düzeldikten sonra ilk 6 ay
içinde tekrarlama riski yüksektir.
4- ANTİDEPRESAN İLAÇLAR BAĞIMLILIK YAPMAZ.
5- ANTİDEPRESAN İLAÇLAR UYUŞTURUCU DEĞİLDİR. Antidepresan ***if vermez,
zaten yukarıda belirttiğimiz gibi etkisi en erken 2-3 haftada başlar.
Bazı antidepresanların uyku ve sersemlik gibi yan etkilere yol açtığı
doğrudur. Ancak son 10-15 yılın en mühim tıbbi gelişmelerinden biri,
uyku ve sersemlik yapmayan antidepresan ilaç çeşitlerinin artmasıdır.
Artık hemen hiçbir ciddi yan etki ortaya çıkmadan depresyon tedavisi
genellikle mümkündür.
Antidepresan ilaçlar depresyon dışındaki durumlarda da faydalıdır.
Obsesif kompülsif bozuklukta (takıntı hastalığı) ilk tercih edilen
ilaçlar, özellikle serotonin üzerinden etki gösteren
antidepresanlardır. Ağrı tedavisinde elimizdeki en önemli silahlardan
biri yine antidepresan ilaçlardır. Panik bozukluğunda, çocuklarda gece
işemelerinde, kadınlarda adet öncesi gerginlik durumlarında, sigara
isteğinin azaltılmasında, erkeklerde cinsel ilişki sırasında erken
boşalmanın giderilmesinde ilk başvurulan ilaç bir antidepresandır.

Seçici olmayan monoamin geri alım inhibitörleri:
Tofranil
Anafranil
Laroxyl
Tolvon
Desyrel
Ludiomil
Serzone
İnsidon,İnsomin

Bu grup ilaçların büyük kısmi Trisiklik antidepresanlardan oluşur ve
bazı yan etkileri vardır. 100 hastadan ortalama 7’sinde bu yan etki
görünür. 1-2 hafta içinde bunların birçoğu ortadan kalkar. Bunlardan
bazıları;
Bulantı-kusma
Ağız kuruluğu
Görme bozukluğu
Kabızlık
Sık idrar yapma veya idrar yapma zorluğu
Çarpıntı v.s


Seçici serotonin geri alım inhibitörleri:
Prozac,Depreks,Zedprex
Lustral,Seralin, Serdep
Faverin
Seroxat
Cipram
Efexor
Stablon
Remeron

Bu grup antidepresanların yan etkileri diğer gruba göre daha azdır,
çoğu ilk 2 hafta içinde görülür. İlaç kesildikten sonra ortadan kalkar.
Bunlardan bazıları:
Bulantı,kusma
Sıkıntı hali
İshal
Uyku hali
Baş ağrısı
Uykusuzluk
Cinsel işlev bozukluğu vs

ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR
Antipsikotik ilaçların başlıca kullanım alanı şizofrenidir. Şizofrenide
temel bozukluk, beyinde dopamin fazlalığıdır. Antipsikotik ilaçlar
dopaminin beyindeki etkisini azaltarak etki gösterir.
Antipsikotikler bağımlılık yapmaz, uyuşturucu değildir. Bazıları uyku
ve sersemliğe yol açabilir. Adale kasılmasına sebep olabilir.
‘Psikiyatrik tedavi gördü, hareketleri ve bakışları donuklaştı, robot
gibi oldu’ denilen hastalar muhtemelen antipsikotik kullanmışlardır.
Ancak antipsikotiklerin ciddi yan etkileri çok azdır, ortaya çıkan yan
etkilerin de çoğu geçicidir.
Antipsikotik ilaçlar sadece şizofrenide kullanılmaz. Depresyonda, kaygı
yüksekliğinde, ağrılarda, bazı cinsel sorunlarda, kusmalarda,
hıçkırığın giderilmesinde de işe yarar.

Antipsikotik ilaçlar beyinde Dopamin ve Serotonin adı verilen maddelerin etkilerini değiştirerek görev yaparlar.
Bu ilaçlar kullanım şekillerine, etki ve yan etki şekillerine göre sınıflandırılabilirler.

Kullanım şekillerine gore baktığımızda kabaca 3 şekilde ayırabiliriz:
Sadece ağızdan alınabilen antipsikotik ilaçlar;
Mellerettes,melleril,Stilizan,Burunon,leponex,Dogm atil
Nörofren,Risperdal,Zyprexa,Sülpir
İğne formunda olanlar;
Nörodol,Largactil,Clopixol,Fluanxol,Prolixine
Depo formu olanlar;
Clopixol , prolixine, Fluanxol gibi ilaçların 15 gün boyunca vucutta etkili olan depo şekilleri de vardır.

Bu antipsikotik ilaçların etkileri gibi yan etkiler de uzun süre devam
eder. Bu ilaçlar özellikle düzenli ilaç kullanımında sorunları olan
hastalarda kullanılır. Etki şekillerine gore sınıflarken;Bu tablo göz
önüne alınır. Bu ilaçların eş değer dozunun bir taraftan sakinleştirici
etkisi artarken diğer taraftan antipsikotik etki denilen psikotik
bozukluk veya şizofreniye etkili gücü azalmaktadır. Bu nedenle zaman
zaman farklı gruplar içinden ilaçlar birlikte kullanılabilmektedir.

Yan etkilerine gore de iki temel gruba ayrılırlar:
1-Uyku verici, sersemlik, tansiyon düşmesi,idrar tutukluğu,cinsel
problemler daha fazla yapanlar:
Largactil,Melleril,Leponex,Zyprexa,Risperdal
2-Hareket bozuklukları(yerinde duramama , katılık, maske yüz v.s.) daha
fazla yapanlar: Nörodol,Prolixine,Clopixol,Fluanxol,Nörofren

Şizofreni hastalarında temel olarak 3 nedenden dolayı antipsikotik
ilaçlar kullanılır. Bu etkileri kısaca şöyle açıklayabiliriz:
1-antipsikotik etki: Psikotik yaşantılar denilen ; Hayal görme , ses
işitme, yanlış düşünceler, dikkatini toplamada güçlük , düşünce ve
konuşmada bozukluklar, garip ve nedensiz davranışlar gibi çoğu zaman
hastayı ve çevresini de rahatsız eden durumu düzeltmek amacıyla ilaç
kullanılır.
2-sakinleştirici etki; Uykusuzluk,gerginlik, taşkınlık, kaygı durumu,
huzursuzluk, aşırı hareket ve kontrolsüz davranış durumunda bu
etkisinden yararlanılır.
3-hastalığı önleyici etki; Hastalığın alevli dönemlerinin
tekrarlamasını, yatışların önlenmesini,nükslerin şiddetinin
azaltılmasını,hastalığın oluşturduğu dikkat azalması,düşüncede
yavaşlama, öğrenmede zorlukla belirgin olan bilişsel bozuklukları
azaltmayı hedefler.

Antipsikotik ilaçların yan etkileri de 3 grupta toplanabilir;
A-Hareket Bozuklukları
B-Metabolik ve Dolaşım sorunları
C-Diğerleri
Hareket bozuklukları ilk ilaç kullanımı ardından kısa zaman (saatler ve
günler içinde) sonar ortaya çıkanlar ve geç dönemde ortaya çıkanlar
diye ayrılabilir.
Nöroleptik ilaç alımını takiben ilk günler içindeki yan etkiler;

KASILMA,KATILIK,HUZURSUZLUK,HAREKETLERDE YAVAŞLAMA,
YERİNDE DURAMAMA,KÜÇÜK ADIMLARLA YÜRÜME,TİTREME,
MASKE (DONUK) YÜZ.

Geç dönemde ortaya çıkan yan etkiler;
İstemsiz kas hareketleri, Dilde ve ağızda oynamalar, Yerinde duramama, Yatamama
Yılansı vücut hareketleri.
Metabolik Yan etkiler: Ağız Kuruluğu, Salyada Artma(Leponex), Kabızlık, İshal,
İştah artışı ve kilo alma, Baş Dönmesi, Terlemede artma, Beyaz kan
hücrelerinde azalma(Leponex), Memelerden süt gelmesi(galaktore)

Diğerleri başlığı altında toplanan yan etkiler ise;
Çabuk Yorulma, Cinsel bozukluklar, Kilo alımı, Görme bozuklukları, Adet Düzensizliği,
Nöbet geçirme, Nöroleptik Maliyn Sendrom, Çarpıntı, Deri döküntüleridir.

Bunların içinde özellikle önem taşıyan durum sebepsiz (herhangi bir
infeksiyon veya ateş yükselmesine neden olabilecek diğer tıbbi
sorunlar) ateş yükselmesi ile giden nöroleptik maliyn sendromdur. Kısa
sure içinde en yakın sağlık kuruluşuna başvuru gerektirir.

Yan etkilerle karşı karşıya kalındığında yapılması gerekenler aşağıda özetlenmiştir;
1.Telaşa kapılmayın
2.Bu durumun geçici bir yan etki olduğunu düşünün ve hastanıza bilgi verin
3.Mümkünse kendi doktorunuza veya tedavi gördüğünüz birimin nöbetçi doktoruna ulaşın
4.Eğer uzakta iseniz,kullandığınız ilaçların listesi ile birlikte en yakın sağlık kuruluşuna başvurun.
5.Uygun önlemlere rağmen ilaçların vücutta kalma sürelerine bağlı olarak bu etkilerin bir süre daha devam edeceğini bilin

ANTİSİYOLİTİK (KAYGI GİDERİCİ) İLAÇLAR
‘Müsekkin’ veya ‘sakinleştirici’ olarak bilinen ilaçlar bu gruptandır.
Etkileri çabuk başlar (damardan alınırsa birkaç dakika içinde, ağızdan
alınırsa genellikle 30-60 dakika içinde). Bu ilaçlar kullanan kişide
endişe ve huzursuzluğu azaltır, rahatlama hali meydana getirir. Çoğu
yeşil reçete ile verilir. Çoğu uyku, sersemlik, yorgunluk ve unutkanlık
yapar. İlaç alındıktan sonra kısa süre içinde başlayan ferahlatıcı
etkileri sebebiyle, kaygı gidericilerin kötüye kullanılma tehlikesi
vardır. Psikiyatride kullanılan ilaçlar arasında bağımlılık yapma
ihtimali bulunan tek ilaç grubu ANTİDEPRESANLAR DEĞİL kaygı
gidericilerdir. Bu yüzden kaygı giderici ilaçların satışı sıkı kontrol
altındadır, hastalar doktor reçetesi olmadan bu ilaçları kesinlikle
alamazlar. Doktoru da hastasının bağımlı olmasına müsaade
etmeyeceğinden, sakinleştiricilerin bağımlılık tehlikesi korkulduğu
kadar büyük değildir.
Kaygı giderici ilaçlar aynı zamanda adale gevşeticidir. Sara nöbeti
geçirmekte olan kişilere damardan verildiklerinde hayat kurtarırlar.
XANAX
DİAZEM
RİVOTRİL
TRANXİLENE
LİDANİL
BUSPON
ATİVAN
NERVİUM
LİBRİUM
LUMİNAL


Deri döküntüleri
Sersemlik hali
Uyku artışı
Kilo alma
Sinirlilik gibi yan etkileri vardır.
EN ÖNEMLİ YAN ETKİSİ uygunsuz ve doktor kontrolü olmadan alındığında
oluşan bağımlılık ve kötüye kullanımdır. BU NEDENLE DİĞER TÜM İLAÇLAR
GİBİ DOKTOR KONTROLÜNDE ALINMALIDIR.

MİZAÇ DALGALANMALARINI ÖNLEYEN İLAÇLAR
Bu ilaçlar özellikle manik depresif hastalıkta (iki uçlu mizaç
bozukluğu veya bipolar bozukluk) kullanılır. Söz konusu amaçla en sık
kullanılan ilaç lityum adında bir tuzdur. Ayrıca bazı sara ilaçlarının
da mizaç dalgalanmalarını önlediği bilinmektedir. Genellikle uzun süre
kullanılırlar.
LİTHURİL
TEGRETOL,KARBALEX,KARAZEPİN
DEPAKİN,KONVULEX
LAMİCTAL


ANTİKOLİNERJİK VE YAN ETKİ AZALTICI İLAÇLAR
Özellikle nöroleptiklerin oluşturduğu hareket bozukluklarının azaltılmasında ve giderilmesinde kullanılan ilaçlardır.

AKİNETON
BENADRYL
DİDERAL